Na zdrowie psychiczne i percepcję wpływa cały szereg czynników, ale w niektórych przypadkach dieta może pomóc wywołać pożądaną zmianę lub zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby. Nisko przetworzona dieta roślinna jest z natury bogata w antyoksydanty i błonnik, zawiera przy tym niewiele nasyconych tłuszczów, przez co wydaje się korzystna w zapobieganiu pogarszaniu się funkcji poznawczych oraz zmniejszaniu ryzyka zachorowania na choroby neurodegeneracyjne.

W badaniu nad związkiem pomiędzy nawykami żywieniowymi a funkcjami poznawczymi Eskelinen i in. (2011) stwierdzili, że osoby, których dietę w środkowym okresie życia można określić jako zdrową (bogatą w produkty pochodzenia roślinnego, z niewielkim udziałem tłuszczów nasyconych itd.), były mniej narażone na zachorowanie na demencję i chorobę Alzheimera w późniejszym życiu w porównaniu do osób stosujących niezdrową dietę. Różnica była wręcz zaskakująca, ludzie, którzy odżywiali się zdrowiej byli o 86-90% mniej narażeni na demencję, a ryzyko zachorowania na Alzheimera było u nich niższe o 90-92% w porównaniu do prawdopodobieństwa zachorowania osób, które nie odżywiały się zdrowo.

Inne podobne długoterminowe badanie, w którym losy uczestników śledzono przez 20-30 lat, wykazało, że osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu w środkowym okresie życia były znacznie bardziej narażone na chorobę Alzheimera (1,5 razy bardziej) i demencję (znów 1,5 razy wyższe ryzyko) w późniejszych etapach życia (Solomon i in., 2009).

Poza czynnikami genetycznymi i związanymi z wiekiem, ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera zwiększa podwyższony lipidów we krwi, wysokie ciśnienie i cukrzyca. Podczas Międzynarodowej Konferencji na temat Odżywiania i Funkcjonowania Mózgu w Waszyngtonie (Stany Zjednoczone) w 2013 roku poproszono ekspertów o przygotowanie opartych na dowodach naukowych zaleceń w prewencji choroby Alzheimera (Barnard i in., 2014). Eksperci zgodzili się co do następujących punktów:

1. Należy zmniejszyć spożycie tłuszczów nasyconych i tłuszczów trans. Tłuszcze nasycone znajdują się głównie w  mięsie, nabiale i niektórych olejach (kokosowym i palmowym). Tłuszcze trans zawiera wiele rodzajów słodyczy i dań smażonych, na etykietach występują zwykle pod nazwą „tłuszcze częściowo utwardzone”.

2. Warzywa, strączki (fasola, groszek, soczewica), owoce i pełne ziarna powinny zastąpić produkty odzwierzęce.

3. Witamina E powinna pochodzić z pożywienia, a nie z suplementów. Zdrowe źródła witaminy E to między innymi nasiona, orzechy, zielone warzywa liściaste i pełne ziarna. Zalecana dzienna porcja witaminy E to 15 mg.

4. Witamina B12 w postaci żywności fortyfikowanej i suplementów, które zapewniałyby chociaż jej dzienną zalecaną porcję (tj. 2,4 mg dla osób dorosłych), powinno stać się częścią diety. Należy też regularnie sprawdzać poziom witaminy B12, ponieważ różne czynniki, w tym wiek, mogą zakłócić jej wchłanianie.

5. W przypadku zażywania preparatów multiwitaminowych należy wybierać te, które nie zawierają żelaza i miedzi, suplementy żelaza powinno się zażywać jedynie na wyraźne zalecenie lekarza.

6. Chociaż rola aluminium w rozwoju choroby Alzheimera ciągle jest badana, osoby chcące zmniejszyć ekspozycję na tę substancję powinny unikać używania przyborów kuchennych, leków na zgagę i nadkwaśność, proszku do pieczenia i innych produktów zawierających aluminium.

7. Ćwiczenia aerobowe powinny stać się rutynową częścią życia, co najmniej w wymiarze odpowiadającym 40 minutom intensywnego marszy 3 razy w tygodniu.

Chociaż znaczenie ma całokształt diety, niezależne długoterminowe badanie wskazało na szczególne ochronne działanie owoców jagodowych, co wynika z wysokiej zawartości flawonoidów. Flawonoidy są naturalnymi składnikami występującymi jedynie w owocach o właściwościach antyoksydacyjnych, mogą mieć także działanie neuroprotekcyjne. W jednym z długoterminowych badań obserwowano prawie 130 tysięcy uczestników przez 20 lat. Na koniec badania naukowcy przeanalizowali dane i odkryli, że osoby, które jadły najwięcej owoców jagodowych, były najmniej narażone na chorobę Parkinsona (Gao i in., 2012). W innym badaniu przez 20 lat śledzono losy 16 tysięcy osób, analizowano ich dietę oraz mierzono funkcje poznawcze (Devore i in., 2012). Zgodnie z wynikami wysokie spożycie flawonoidów, zwłaszcza w postaci owoców jagodowych, spowolniło pogarszanie się funkcji poznawczych.

Jak widać na podstawie powyższych przykładów, coraz więcej badań łączy zdrowie fizyczne ze sprawnością umysłową. Wiele czynników dietetycznych, które przyczyniają się do rozwoju chorób układu krążenia, cukrzycy i innych chorób przewlekłych, może też osłabić funkcje poznawcze. Nie znamy jeszcze dokładnych mechanizmów, które decydują o wpływie diety na układ nerwowy, ale wiemy już, że dieta roślinna może pełnić funkcję ochronną i zmniejszać ryzyko zachorowania na choroby neurodegeneracyjne.