Arbuz (Citrullus lanatus) to roślina pochodząca z Afryki, gdzie hodowana jest już od ponad 4000 lat, natomiast pierwsze wzmianki o hodowli arbuza w Europie pochodzą z roku 961. Jest spokrewniony z ogórkiem i dynią, jego owoce są duże, okrągłe lub podłużne, o lekko gąbczastym miąższu najczęściej koloru czerwonego lub żółtawego, dużej ilości pestek i grubej, ciemnozielonej skórce w jasnozielone prążki. Współcześnie uprawiany jest w wielu krajach Europy, także w Polsce, jednak najsmaczniejsze i najsłodsze pochodzą z rejonów południowych.

Jego miąższ składa się w 92% z wody, stąd też nazwa – „water“ melon, reszta to cukry – 8,4%, nieco błonnika pokarmowego – 0,3%, witaminy i minerały. Spośród witamin obecnych w arbuzie warto zwrócić uwagę głównie na witaminę C, będącą silnym antyoksydantem, witaminę A, a także  jej prowitaminę – beta-karoten. Związki te chronią komórki organizmu przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Wolne rodniki to wysoce reaktywne grupy atomów lub cząsteczki, powstające w wyniku stresów, stosowania alkoholu, nikotyny i leków, zanieczyszczenia powietrza, promieniowania lub różnego rodzaju stanów zapalnych. Skutkiem ich obecności jest uszkodzenie błon komórkowych, białek organizmu, kwasów nukleinowych, co z kolei prowadzi do występowania nowotworów, miażdżycy, stanów zapalnych i ogólnego starzenia się organizmu.

Arbuzy są też bogate w potas, niezbędny dla przebiegu wielu reakcji enzymatycznych, zachowania równowagi kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej organizmu, a także ważny dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i mięśniowego.

Szczególnie istotna jest też obecność likopenu – czerwonego barwnika występującego między innymi również w pomidorach, papryce, truskawkach, o bardzo silnych właściwościach przeciwutleniających, antymutagennych, obniżających ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia i chorób nowotworowych, przede wszystkim gruczołu krokowego, żołądka, szyjki macicy i trzustki. Likopen chroni też nasze DNA przed uszkodzeniami, a także obniża poziom cholesterolu LDL.

Arbuz jest też źródłem cytruliny, która w organizmie może być metabolizowana do argininy, co z kolei skutkuje zwiększeniem ilości tlenku azotu i polepszeniem ukrwienia mięśni, wydolności i odporności organizmu.

Charakterystyczną substancją dla dyniowatych, w tym dla arbuza, jest kukurbitacyna o gorzkim posmaku – wykazuje ona działanie  antybakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwnowotworowe. Ponadto działa przeciwzapalnie i chroniąco na komórki wątroby.

Arbuz posiada też niewielkie ilości białka, w skład których wchodzą takie aminokwasy jak: arginina, histydyna, izoleucyna, leucyna, lizyna, metionina, fenyloalanina, treonina, tryptofan i walina.

Owoc ten jest więc nie tylko świetną, niskokaloryczną (36kcal/100g) przekąską o działaniu orzeźwiającym i chłodzącym – co szczególnie doceniane jest w okresie letnim – ale wykazuje też wiele właściwości prozdrowotnych. Arbuz wykorzystywany był już w tradycyjnej medycynie chińskiej i plemionach afrykańskich, ale do dziś znajduje zastosowanie w medycynie naturalnej jako środek moczopędny, oczyszczający organizm z toksyn, chroniący wątrobę, a także przeczyszczający, co wynika z obecności olejku rycynowego.

Wykazano też ochronne działanie arbuza przed obumieraniem komórek trzustki, dzięki czemu może on zapobiegać cukrzycy. Warto jednak pamiętać, że owoc ten zawiera sporo cukru i ma wysoki indeks glikemiczny, dlatego osoby chorujące na cukrzycę powinny go jeść z umiarem.

Coraz większym zainteresowaniem cieszą się arbuzy bezpestkowe, należy jednak wspomnieć, że i pestki zawierają w sobie wiele dobroczynnych substancji, takich jak witamina C, minerały, białko, oleje, w tym kwasy tłuszczowe: linolenowy, oleinowy, palmitynowy i stearynowy, oraz związki fenolowe. Wyciągi z pestek arbuza również używane są do leczenia infekcji dróg moczowych, nadciśnienia, cukrzycy, biegunki, rzeżączki a także w przemyśle kosmetycznym. Nadają się do prażenia i jedzenia w formie przekąski, a także w formie zmielonej do stosowania jako mąka.

Ze względu na szerokie działanie arbuzów warto wykorzystać sezon na niego i zamienić słodkie desery na ten niskokaloryczny owoc, który z pewnością pomoże nam zachować dobre zdrowie i szczupłą sylwetkę. Poza zastosowaniem w kuchni można go używać także jako domowy kosmetyk – ma on bowiem działanie ściągające, tonizujące i zapobiegające zmarszczkom – na pewno zadziała jako maseczka, jak i okłady z jego plastrów.

Piśmiennictwo:

[1] Adetutu A., Olorunnisola O.S. and Owoade O.A., (2015) Nutritive Values and Antioxidant Activity of Citrullus lanatus Fruit Extract. Food and Nutrition Sciences, 6, 1056-1064

[2] Balakrishnan N., Varughese M., Subash P., A Review on Citrullus lanatus Thunb, Balakrishnan et al /International Journal of Pharmaceutical Sciences Letters 2015 Vol. 5 (3)| 558-562, ISSN:2277-4564

[3] Ciborowska H., Rudnicka A. 2007. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL Warszawa: 126-133

[4] Erhirhie E.O., Ekene N.E., Medicinal Values on Citrullus lanatus (Watermelon):

Pharmacological Review, International Journal of Research in Pharmaceutical and Biomedical Sciences ISSN: 2229-3701

[5] Munisse P., Bode Andersen S., Dahl Jensen B. and Lindskrog Christiansen J., Diversity of landraces, agricultural practises and traditional uses of watermelon (Citrullus lanatus) in Mozambique, African Journal of Plant Science Vol. 5(2), pp. 75-86, February 2011, Available online at http://www.academicjournals.org/ajps ISSN 1996-0824 ©2011 Academic Journals

[6] Nwankwo I.U., Onwuakor C.E., Nwosu V.C., Phytochemical Analysis and Antibacterial Activities of Citrullus Lanatus Seed against some Pathogenic Microorganisms, Global Journal of Medical research: c, Microbiology and Pathology, Volume 14 Issue 4 Version 1.0 Year 2014, Online ISSN: 2249-4618 & Print ISSN: 0975-5888

[7] Skiepko N., Chwastowska-Siwiecka I., Kondratowicz J., Właściwości likopenu i jego wykorzystanie do produkcji żywności funkcjonalnej, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2015, 6 (103), 20 – 32, DOI: 10.15193/zntj/2015/103/084