Organizm ludzki zasiedlany jest przez szereg mikroorganizmów, określany terminem mikrobioty. Mikroorganizmy te zamieszkują przede wszystkim światło przewodu pokarmowego i drogi oddechowe, a ich ogólna liczba jest dziesięciokrotnie wyższa niż liczba komórek naszego ciała. Szacuje się, że mikrobiom u dorosłego, zdrowego człowieka może osiągnąć masę nawet 2 kilogramów.

Rolą mikrobioty jelitowej jest fermentacja składników dostarczanych do jelita wraz z pożywieniem, w tym błonnika pokarmowego, wytwarzanie witamin, regulacja odporności i neutralizacja toksyn. Korzystne dla zdrowia bakterie jelitowe nieustannie konkurują z mikroorganizmami chorobotwórczymi, a stosunek jednych do drugich wynika głównie z jakości naszej diety, a także obecności stresu w codziennym życiu, przebytych infekcji bakteryjnych i wirusowych, stosowanych leków, używek i ogólnego stylu życia.  Modyfikacji mikrobioty jelitowej można dokonać też poprzez stosowanie odpowiednich preparatów, tak zwanych probiotyków, których celem jest zwiększenie liczebności korzystnych dla naszego zdrowia bakterii.

Czym są probiotyki? Nazwa probiotyk wywodzi się z greckiego pro bios, czyli „dla życia”, a według definicji FAO/WHO są to żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza. Jako probiotyki wykorzystuje się najczęściej bakterie z rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium, a także drożdże Saccharomyces cerevisiae ssp boulardii i niektóre gatunki Escherichia i Bacillus. Szczep zostaje uznany jako probiotyk dopiero, jeśli przejdzie szereg badań, mogących trwać nawet kilka lat, i powinien spełniać określone warunki:

-pochodzenie ludzkie, jeśli ma być stosowany przez ludzi

-żywotność i aktywność w przewodzie pokarmowym

-odporność na enzymy trawienne, kwas żołądkowy i żółć

-brak toksyczności i patogenności

-przyczepność do śluzówki jelita

-bezpieczeństwo stosowania, brak skutków ubocznych

-udokumentowany korzystny wpływ na zdrowie człowieka

-określona przynależność taksonomiczna (rodzaj, gatunek, szczep)

Działanie probiotyków polega na konkurencji z mikroorganizmami o szkodliwym działaniu o miejsce wiązania w jelicie i składniki odżywcze, modulację odpowiedzi immunologicznej gospodarza, udziale w syntezie witamin (witaminy B1, B12, K) i łagodzeniu stanów zapalnych. Probiotyki najczęściej stosowane są po terapiach antybiotykowych, ze względu na zubożenie mikroflory bakteryjnej jelit. Przywracają one wówczaj pełną homeostazę bakteryjną śluzówki jelit.

Bakterie probiotyczne mogą też zapobiegać alergiom i nietolerancjom pokarmowym, jako iż bakterie mają wpływ na wrodzoną i nabytą odpowiedź immunologiczną.

Również u osób cierpiących na nietolerancję laktozy uzasadnione może być stosowanie preparatów probiotycznych – nietolerancja ta wynika bowiem z niedoboru lub obniżenia aktywności enzymu laktazy, który to może być wytwarzany przez niektóre szczepy bakterii. Wpływa to na ograniczenie przykrych objawów takich jak biegunki, bóle brzucha i wzdęcia po spożyciu niefermentowanych produktów mlecznych.

Co istotne, probiotyki wykazują też działanie chroniące przed rozwojem nowotworów jelita grubego poprzez wspomaganie odpowiedzi immunologicznej i produkcję antymutagennych i antykancerogennych substancji. Poprzez bezpośredni wpływ na reakcje odpornościowe, dobroczynne bakterie jelitowe mogą ograniczać występowanie innych nowotworów, eliminować stany zapalne, a także ograniczać wchłanianie glukozy i cholesterolu, co jest szczególnie ważne w profilaktyce chorób cywilizacyjnych.

Probiotyki mogą też pomagać w zachowaniu prawidłowej masy ciała poprzez wpływ na pozyskiwanie energii ze składników odżywczych i procesy związanie z magazynowaniem tłuszczu. Ich codzienna podaż może wpłynąć na obniżenie masy ciała, a co za tym idzie wskaźnika BMI i zmniejszenie obwodu talii i tkanki tłuszczowej wisceralnej. Kluczowa jest tu jednak systematyczność w stosowaniu tych preparatów.

Uważa się, że bakterie probiotyczne zwiększają wchłanialność ważnych składników mineralnych, takich jak wapń, żelazo, fosfor, a także aktywują metabolizm aminokwasów, dzięki czemu stanowią ważny czynnik w profilaktyce niedoborów tych składników.

Bakterie probiotyczne najczęściej sprzedawane są w postaci ampułek, fiolek, saszetek, kropli, drażetek, tabletek do ssania, proszków lub kapsułek po uprzednim poddaniu ich procesowi liofilizacji. Probiotyki dodawane są też do produktów spożywczych, głównie fermentowanych produktów mlecznych, takich jak jogurty i kefiry, a także kiszonych warzyw i owoców, produktów sojowych, ciast, piw i win. W przypadku produktów roślinnych wykazano ponadto, że wzbogacenie ich w probiotyki wpływa na ograniczenie działania substancji antyodżywczych, takich jak fityniany, które mogą hamować wchłanianie niektórych pierwiastków i białek z żywności.

Aby wspomóc działanie probiotyków, stosuje się tak zwane prebiotyki. Są to nietrawione składniki pożywienia, które selektywnie pobudzają wzrost lub aktywność jednego, lub większej ilości szczepów bakterii w okrężnicy i poprawiają poprzez to stan zdrowia gospodarza. Prebiotykiem mogą być białka, tłuszcze, oligosacharydy lub polisacharydy, które nie są trawione, w formie niezmienionej docierają do okrężnicy i tam ulegają fermentacji, stanowiąc pożywkę dla probiotyków i stymulując ich wzrost.

Większość preparatów prebiotycznych otrzymuje się w wyniku procesów przemysłowych metodami chemicznymi i enzymatycznymi, można je jednak otrzymać również przez ekstrakcję z roślin i owoców. Prebiotyki w warunkach naturalnych występują między innymi w czosnku, cykorii, karczochach, szparagach, cebuli, pszenicy, bananach i mniszku.

Spożycie prebiotyków wpływa znacznie na skład i aktywność metaboliczną mikrobioty jelit. Zwiększają ponadto uczucie sytości, wpływając pozytywnie na obniżenie wagi, a także obniżają frakcję LDL cholesterolu, zwiększając zarazem jego frakcję HDL.

Prebiotyki, podobnie jak probiotyki wpływają na lepszą absorpcję wapnia, zmniejszając ryzyko wystąpienia osteoporozy, podwyższają odporność organizmu i mają zdolność do pośredniego obniżania ciśnienia krwi.

Preparaty będące połączeniem probiotyku i prebiotyku to tak zwane synbiotyki, które dzięki swojemu synergistycznemu działaniu przywracają prawidłowe funkcjonowanie flory jelitowej, a co za tym idzie i całego organizmu.

Bibliografia:

[1] Kapka-Skrzypczak L., Niedźwiecka J., Wojtyła A., Kruszewski M., Probiotyki i prebiotyki jako aktywny składnik żywności funkcjonalnej, Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 2012, 18, 2, 79-83 ISSN 2081-237X

[2] Mojka K., Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje, Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 541-549

[3] Monika Wanke-Rytt, PROBIOTYKI – za i przeciw, AktualnoŚci Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków, Numer 1/2015

[4] Nowak A., Śliżewska K., Libudzisz Z., PROBIOTYKI – HISTORIA I MECHANIZMY DZIAŁANIA, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2010, 4 (71), 5 – 19

[5] Sanders M. A. , Gibson G., Gill H. S., Guarner F., Probiotics: Their Potential to Impact Human Health, CAST Issue Paper 36 , Number 36, October 2007

[6] Śliżewska K., Nowak A., Barczyńska R., Libudzisz Z., PREBIOTYKI – DEFINICJA, WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE W PRZEMYŚLE, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2013, 1 (86), 5 – 20

[7] Tokarz-Deptuła1 B., Śliwa-Dominiak J., Adamiak M., Deptuła W.,  PROBIOTYKI A WYBRANE SCHORZENIA U LUDZI, POST. MIKROBIOL., 2015, 54, 2, 133–140

[8] Wasilewska E., Złotkowska D., Pijagin M. E.,  Rola mikroflory jelitowej i bakterii probiotycznych w profilaktyce i rozwoju raka jelita grubego, Postepy Hig Med Dosw (online), 2013; 67: 837-847 e-ISSN 1732-2693

[9] Zaremba A., Dobrodziejstwa probiotyków i prebiotyków oraz ich naturalne zródła, Świat przemysłu farmakologicznego, 2/2015, www.farmacom.com.pl