Dla wielu ludzi stanowią jeden z głównych powodów niecierpliwego czekania na lato, są pyszne, zdrowe i łatwo dostępne. Mowa oczywiście o owocach jagodowych. Do grupy tej zaliczamy truskawkę, malinę, borówkę, jeżynę, porzeczki, a także agrest, aronię, żurawinę i winogrono. Są niskokaloryczne, ubogie w tłuszcze i sód, a bogate w błonnik (pektyny, celulozę, hemicelulozę), minerały (potas, wapń, magnez, żelazo, mangan, miedź, cynk [2]), oraz witaminy, z kwasem askorbinowym i foliowym na czele. Ponadto owoce jagodowe cechuje wysoka zawartość składników odżywczych, takich jak związki fenolowe, w tym kwasy fenolowe, flawonoidy, antocyjaniny, oraz karotenoidy i taniny [4, 12], i to właśnie one stanowią o ich niebywale wysokim potencjale antyoksydacyjnym, jednym z najwyższych wśród powszechnie jedzonych produktów spożywczych [5].

Wyżej wymienione związki bioaktywne są wyjątkowo skuteczne w procesie neutralizacji wolnych rodników, a niektóre z nich mogą zmniejszyć częstotliwość występowania negatywnych skutków stresu oksydacyjnego, w tym uszkodzeń DNA [12].

Polifenole i ich wzajemny stosunek ilościowy mogą wpływać na smak, kolor i działanie prozdrowotne owoców jagodowych. Smak owoców zależny jest przede wszystkim od proporcji kwasów i cukrów w nich zawartych, ale również od obecności tanin, które powodują cierpkość, oraz flawonoli, odpowiedzialnych za gorzkawy posmak.

Dostarczanie powyższych substancji swojemu organizmowi poprzez spożywanie owoców jagodowych niesie za sobą szereg korzyści. Szczególnie istotne wydaje się być ich działanie ograniczające stres oksydacyjny poprzez wpływ na oksydację białek i lipidów [3]. Związki naturalnie występujące w tych owocach mogą zmniejszać tempo rozwoju komórek nowotworowych i obniżać występowanie  raka jamy ustnej, jelita grubego, przełyku [6] oraz raka jajników [9], co daje duże nadzieje na przyszłość w kwestii zastosowania wyciągów z owoców jagodowych w profilaktyce chorób nowotworowych.

Jeden z przedstawicieli flawonoli – kwercetyna, również występująca w owocach jagodowych wpływa w sposób pośredni na ograniczenie uwalniania kwasu arachidonowego w organizmie, odpowiedzialnego za reakcje zapalne, a ponadto hamuje syntezę DNA komórek białaczkowych HL60 [13].

Włączenie tych owoców na stałe do naszej diety może również działać profilaktycznie przeciwko chorobom neurologicznym, a nawet odwrócić ich postęp i poprawić nasze zdolności umysłowe, takie jak nauka, zapamiętywanie, motoryka i przekazywanie sygnałów nerwowych ogółem [1], dzięki czemu działają hamująco na rozwój chorób otępiennych takich jak np. choroba Alzheimera [11].

Wykazano, że bogate w antocyjaniny ekstrakty z czarnej porzeczki chronią przed stresem oksydacyjnym dopaminy i stymulowanym poprzez beta-amyloid w modelach linii komórkowych mózgu. Polifenole obecne w owocach jagodowych mogą wpływać ograniczająco na odkładanie się złogów beta-amyloidu (proces powodujący uszkodzenia mózgu w chorobie Alzheimera), co potwierdziły badania in vitro [8].

Ponadto owoce jagodowe mogą też znaleźć zastosowanie w profilaktyce cukrzycy typu 2, dzięki ochronie komórek  trzustki przed stresem oksydacyjnym i toksycznym wpływem glukozy, ograniczenie trawienia i wchłaniania skrobi, jak również uwalniania glukozy z wątroby, oraz polepszenie wychwytu glukozy w tkankach obwodowych [7].

Polifenole wykazują też zdolność do zahamowania aktywności lipazy żołądkowej, enzymu odpowiedzialnego za trawienie tłuszczów, co może stanowić element profilaktyki otyłości poprzez ograniczenie wchłaniania tłuszczów w przewodzie pokarmowym [10].

Kolejną ważną substancją występującą w składzie owoców jagodowych jest kwas askorbinowy, czyli witamina C, o wysokiej aktywności antyoksydacyjnej, co stanowi nie tylko o zdolności do neutralizowania wolnych rodników, ale również o udziale w reakcjach hydroksylacji niezbędnych w syntezie kolagenu i hormonów, reakcjach obronnych organizmu, wchłanianiu żelaza i innych procesach mających znaczenie w prewencji chorób serca, osteoporozy i chorób nowotworowych [1].

Warto pamiętać, że wśród owoców to świeże truskawki przodują pod względem zawartości witaminy C. Związki fenolowe truskawki walczą z wolnymi rodnikami i mają zdolność do ochrony przed uszkodzeniami DNA [4]. Były stosowane już w medycynie ludowej jako środek na wiele dolegliwości, między innymi choroby skóry, neuropatię i choroby płuc. Wyciągi z różnych części tej rośliny (owoców, liści) używane były do pielęgnacji ran, jako środek moczopędny i ściągający, a nawet w profilaktyce cukrzycy [12]. Truskawki charakteryzują się też najwyższym poziomem żelaza w suchej masie, w porównaniu z innymi owocami jagodowymi [2].

Również owoce malin stosowane były w medycynie tradycyjnej jako środek na kolki, biegunki, choroby nerek, nadciśnienie tętnicze i we wczesnych stadiach cukrzycy typu 2. Ze względu na obecność kwasu askorbinowego, a także antocyjanów, związków fenolowych i innych substancji, owoce te mogą stanowić ważny czynnik w profilaktyce nowotworów dzięki hamowaniu proliferacji komórek nowotworowych in vitro.

Jeżyny spośród owoców jagodowych wydają się być szczególnie skuteczne w walce ze związanymi z podeszłym wiekiem chorobami neurodegeneracyjnymi, dzięki swojemu ochronnemu działaniu na układ nerwowy. Ich polifenole również wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające.

Bardzo popularne w okresie letnim są również borówki – te z kolei warto włączyć do diety ze względu na pozytywne oddziaływanie na kości, komórki trzustki, przeciwdziałanie cukrzycy i chorobom oczu. Warto je też włączyć do diety, jeśli mamy problem z nadciśnieniem lub zbyt wysokim poziomem cholesterolu.

Powszechnie znane jest dobroczynne działanie żurawiny na układ moczowy. Wyciągi z jej owocu zapobiegają i leczą infekcje dróg moczowych poprzez uniemożliwianie bakteriom Escherichia Coli przyleganie do siebie i do komórek nabłonka układu moczowego. Dzięki temu, wyciągi z żurawiny mogą być też stosowane przeciw wrzodom żołądka. Inne działania prozdrowotne żurawiny to między innymi zapobieganie czynnikom ryzyka chorób układu krwionośnego i oksydacji lipoprotein [12].

Dobroczynne działanie owoców jagodowych znane jest ludzkości już od pokoleń, jednak ich prozdrowotne działanie wydaje się nie być jeszcze w pełni poznane. Dzięki unikalnej kompozycji składników bioaktywnych owoce te są bezkonkurencyjne pod względem działania przeciwzapalnego i przeciwutleniającego, a można im przypisać jeszcze wiele innych działań, jak ochrona wzroku, profilaktyka otyłości, wzmocnienie systemu immunologicznego, działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, czy odkwaszające organizm. Poza oczywistym znaczeniem dla naszego zdrowia są ponadto przepyszne, w sezonie – tanie i łatwo dostępne, a sposoby ich zastosowania ogranicza tylko nasza wyobraźnia. Poza najpopularniejszym zastosowaniem do pierogów i wypieków, warto odkryć te niesamowite owoce na nowo i eksperymentować z ich zastosowaniem, lub najlepiej – jeść je na surowo jako zdrowy zamiennik wszelkich deserów, wówczas będziemy mogli w stu procentach wykorzystać ich dobroczynne działanie.

[1] Beattie J., Crozier A., Duthie G.G., Potential Health Benefits of Berries, Current Nutrition & Food Science 1(1):71-86·January 2005

[2] Czech A., Rusinek E., Merska M., Zawartość wybranych biopierwiastków w owocach i sokach

z owoców jagodowych. Content of selected bio-elements in berry fruit and juices. Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 836-839
[3] Del Bo’ C, Martini D, Porrini M, Klimis-Zacas D, Riso P., Berries and oxidative stress markers: an overview of human intervention studies. Food Funct. 2015 Sep;6(9):2890-917. Doi: 10.1039/c5fo00657k.
[4] Giampieri F., Forbes-Hernandez TY, Gasparrini M, Alvarez-Suarez JM, Afrin S, Bompadre S, Quiles JL, Mezzetti B, Battino M.Strawberry as a health promoter: an evidence based review. Food Funct. 2015 May;6(5):1386-98. doi: 10.1039/c5fo00147a.
[5] Gordon J. McDougall and Derek Stewart , Berries and Health: A review of the evidence. Environmental and Biochemical Sciences Group, Enhancing Crop Productivity and Utilisation Theme, The James Hutton Institute, Invergowrie, Dundee, DD2 5DA, UK
[6] Gryszczyńska B., Iskra M., Gryszczyńska A., Budzyń M. Aktywność przeciwutleniająca wybranych owoców jagodowych. Borgis – Postępy Fitoterapii 4/2011, s. 265-274
[7] Hanhineva K, Torronen R, Bondia-Pons I, Pekkinen J, Kolehmainen M, Mykkanan, H, Poutanen K. (2010) Impact of dietary polyphenols on carbohydrate metabolism. INTERNATIONAL JOURNAL OF MOLECULAR SCIENCES 11: 1365-1402
[8]  Lau FC, Bielinski DF, Joseph JA. (2007) Inhibitory effects of blueberry extract on the production of inflammatory mediators in lipopolysaccharide-activated BV2 microglia. J. NEUROSCIENCE RESEARCH. 85: 1010-7
[9] Lin W, Li Z., Blueberries inhibit cyclooxygenase-1 and cyclooxygenase-2 activity in human epithelial ovarian cancer. Oncol Lett. 2017 Jun;13(6):4897-4904. doi: 10.3892/ol.2017.6094. Epub 2017 Apr 25.
[10] McDougall G.J, Kulkarni NN, Stewart D (2008) Current developments on the inhibitory effects of berry polyphenols on digestive enzymes. BIOFACTORS 34: 73-80
[11] Miller MG, Shukitt-Hale B. (2012) Berry fruit enhances beneficial signaling in the brain. J. AGRIC. FOOD CHEM. 60: 5709-15
[12] Skrovankova S., Sumczynski D., Mlcek J., Jurikova T. and Sochor J., Bioactive Compounds and Antioxidant Activity in Different Types of Berries, Int. J. Mol. Sci. 2015, 16, 24673-24706; doi:10.3390/ijms161024673
[13] Uddin S, Choudhry MA. Quercetin, a bioflavonoid, inhibits the DNA synthesis of human leukemia cells. Biochemistry and Molecular Biology International 1995; 36: 545-550.