Niepłodność to stan, w którym niemożność zajścia w ciążę utrzymuje się pomimo regularnego współżycia seksualnego bez stosowania środków antykoncepcyjnych przez co najmniej 12 miesięcy. W Polsce problem ten dotyka ok. 10−15% par. Najczęściej wskazywaną przyczyną problemów z zajściem w ciążę ze strony kobiety jest zespół policystycznych jajników, endometrioza oraz zaburzenia endokrynologiczne. U mężczyzn natomiast czynnikiem predysponującym może być obniżona jakość spermy uniemożliwiająca zapłodnienie. Wysoka częstość występowania zaburzeń płodności w połączeniu z niemałymi kosztami i ograniczonym dostępem do leczenia niepłodności uzasadniają potrzebę zidentyfikowania modyfikowalnych czynników mogących wpływać na jej poprawę. Jednym z nich jest dieta, na której temat pojawia się coraz więcej badań wykazujących jej istotną rolę w zapobieganiu oraz leczeniu zaburzeń płodności zarówno u mężczyzn jak i kobiet.

            Ważnym aspektem, który należy wziąć pod uwagę w kontekście leczenia niepłodności jest masa ciała. Osoby z nadwagą i otyłością  powinny zredukować nadmierne kilogramy. Nadmierna masa ciała upośledza bowiem funkcje rozrodcze a tym samym zwiększa ryzyko niepłodności. Nadwaga i otyłość u kobiet powodować może m.in. anowulację (brak cykli owulacyjnych), nieregularne miesiączki, obniżoną płodność, poronienia, powikłania ciążowe. Nadmiar tkanki tłuszczowej wpływa negatywnie na rekrutację pęcherzyka jajnikowego, dojrzewanie oraz zapłodnienie komórki jajowej, rozwój zarodka i implantację. Przyczynia się również do powstawania zaburzeń gospodarki hormonalnej. Niepłodność dotyczy mężczyzn niemal w takim samym stopniu jak kobiet. Otyłość u mężczyzn może powodować zaburzenia erekcji, układu hormonalnego oraz prawdopodobnie upośledzenie parametrów nasienia.

            Chociaż w badaniach niepłodność była częściej obserwowana u kobiet z za wysokim BMI, kobiety z niedowagą również mają mniejsze szanse na zajście w ciążę. W grupie pacjentek ze zbyt niska masą ciała często obserwuje się zaburzenia cyklu miesięcznego oraz problemy z utrzymaniem ciąży. Największą szansę na zajście w ciążę mają kobiety z BMI między 20 a 24. Niedowaga u mężczyzn ma negatywny wpływ na parametry nasienia, zwłaszcza na ilość i ruchliwość plemników. Szczególnie niekorzystny jest zbyt szybki spadek masy ciała, co często wiąże się m.in. z niedoborami żywieniowymi. Oprócz tego niska masa ciała może prowadzić do zahamowania syntezy hormonów płciowych (zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn).

            Niekorzystny wpływ na płodność ma nadmierna podaż kalorii oraz dieta obfita w nasycone kwasy tłuszczowe, znajdujące się głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Nie należy jednak eliminować każdego rodzaju tłuszczu. W diecie powinno się uwzględnić tłuszcze pochodzenia roślinnego takie jak oliwa z oliwek, orzechy, pestki oraz produkty będące źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Należy wyeliminować z diety produkty będące źródłem kwasów tłuszczowych trans (ich źródłem są m.in. twarde margaryny, żywność typu fast food, słodycze), których spożywanie związane może być z gorszą jakością nasienia oraz obniżoną płodnością u kobiet. Płodności sprzyja również spożywanie białka pochodzenia roślinnego w przewadze nad zwierzęcym. Ważne jest także dostarczanie odpowiedniej ilości warzyw i owoców bogatych w antyoksydanty oraz węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym.  Spożywanie pełnoziarnistych produktów zbożowych, owoców i warzyw w badaniach wiązało się z lepszą płodnością u kobiet oraz lepszą jakością nasienia u mężczyzn. W przeprowadzonym w 2013 r. przeglądzie badań dotyczących suplementacji antyoksydantami podczas leczenia niepłodności stwierdzono, że obecne dowody nie wykazują korzyści z ich suplementacji dla kobiet w celu zwiększenia szansy zajścia w ciążę lub liczby żywych urodzeń. Dlatego też najlepiej sięgać po naturalne źródła tych związków.

            Większość przeprowadzonych dotychczas badań nad wpływem kwasu foliowego na płodność wskazuje, że jego suplementacja w okresie prekoncepcyjnym może zwiększać szanse kobiety na zajście w ciążę oraz prawdopodobnie, zwiększa szanse na jej donoszenie. Co ciekawe w wielu badaniach korzystny wpływ kwasu foliowego na płodność zaobserwowano przy wyższych, niż zalecanych obecnie dawkach stosowanych w zapobieganiu wadom cewy nerwowej. Problemy z zajściem w ciążę mogą być powodowane również przez nieodpowiednie stężenie witaminy D. Dlatego należy kontrolować jej poziom a w przypadku niedoborów – włączyć odpowiednią suplementację.

Bibliografia:

1.     Lerchbaum E., Obermayer-Pietsch B., Mechanisms in endocrinology: Vitamin D and fertility: a systematic review, „European Journal of Endocrinology” 166(5), 2012, 765−778.

2.     Irani M., Merhi Z., Role of vitamin D in ovarian physiology and its implication in reproduction: a systematic review, „Fertil Steril.” 102(2), 2014, 460-468; .e3, PubMed, NCBI.

3.     Klenov V.E., Jungheim E.S., Obesity and reproductive function: a review of the evidence, „Curr Opin Obstet Gynecol” 26, 2014, 455−460.

4.     Chavarro J.E., Rich-Edwards J.W., Rosner B.A. i wsp., Diet and lifestyle in the prevention of ovulatory disorder infertility, „Obstet Gynecol” 110, 2007, 1050−1058

5.     Thomsen L., Humaidan P., Bungum L., The impact of male overweight on semen quality and outcome of assisted reproduction, „Asian Journal of Andrology” 16, 2014, 749−754.

6.     Gaskins A.J., Chavarro J.E.: Diet and fertility: a review. Am J Obstet Gynecol. 2017 Aug 24(17)30945-6.