Artretyzm to inaczej zapalenie stawów. Powoduje ich ból i sztywność i zazwyczaj wzmaga się z wiekiem. Najbardziej znanymi rodzajami artretyzmu są choroba zwyrodnieniowa stawów oraz reumatoidalne zapalenie stawów.

Choroba zwyrodnieniowa stawów spowodowana jest narastaniem chrząstki, która powoduje, że powierzchnia stawów załamuje się. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest zaburzeniem autoimmunologicznym, które powoduje, że układ odpornościowy atakuje nabłonki stawów i uszkadza je.

Wykazano, że dieta wegańska może poprawić stan zdrowia osób cierpiących na RZS oraz zmniejszyć ból i sztywność mięśni. Badania wykazały, że osoby cierpiące na RZS mają stan zapalny w jelitach, który skutkuje zwiększoną przepuszczalnością ściany jelita. Powoduje to, że obce białka pochodzące z pożywienia oraz bakterii mogą dostawać się do krwiobiegu i wywoływać reakcję odpornościową, która z kolei może uszkadzać nabłonek stawów. Post powoduje, że przepuszczalność jelita zmniejsza się a objawy występujące u pacjentów z RZS zanikają. Jednak powrót do diety zawierającej nabiał powoduje, że jelito staje się bardziej przepuszczalne, a RZS powraca (McDougall, 2002).

Kilka grup badawczych analizowało wpływ postu oraz następującym po nim wprowadzeniu diety wegańskiej i wegetariańskiej na pacjentów z RZS. Próba Kjeldsen-Kragh’a (1999) była największa i sprawdzała efekty postu trwającego od 7 do 10 dni oraz następującej po niej 3,5-miesięcznej indywidualnie dobranej bezglutenowej diety wegańskiej oraz trwającej przez kolejne 9 miesięcy diety wegetariańskiej. W porównaniu z grupą pacjentów z RZS, którzy nie zmienili swojej diety, grupa zmieniająca osiągnęła ogromne rezultaty. Stopień poprawy był różny, ale w oparciu o wyniki dieta wegańska była zalecana jako część leczenia RZS. Müller wraz z zespołem (2001) przeanalizował wszystkie dostępne badania o podobnym profilu i doszedł do wniosku, że dieta wegańska jest bardziej efektywna niż dieta wegetariańska.

Hänninen i wsp. (2000) i Nenonen i wsp. (1998) przebadali wyniki surowej wegańskiej diety u osób z RZS. Osoby te zgłosiły się do stosowania diety opartej na jagodach, owocach, warzywach, orzechach, nasionach i kiełkach przez 3 miesiące. Znacznie wzrosła ilość przyjmowanych przez nich antyoksydantów oraz chroniących zdrowie fitochemikaliów. W obu badaniach osoby, które stosowały tę dietę przez co najmniej dwa miesiące, odczuły znaczną ulgę i złagodzenie objawów (ból stawów, sztywność, obrzęk), ale kiedy wróciły do swojej wcześniejszej diety, nastąpiło pogorszenie.

Oprócz przyswajania dużej ilości substancji odżywczych, które przyczyniały się do poprawy zdrowia i zmniejszenia stanu zapalnego, opisane powyżej diety doprowadziły również do ogromnych pozytywnych zmian we flocie bakteryjnej jelit (Hänninen i wsp., 2000; Kjeldsen-Kragh, 1999; Peltonen i wsp., 1997). Gatunki bakterii, które „żerują” na produktach roślinnych, mogą znacznie zmniejszyć stan zapalny, a tym samym złagodzić objawy artretyzmu. Z kolei bakterie bazujące na produktach mięsnych i bogatych w tłuszcz wzmagają stan zapalny poprzez wydzielane w procesie metabolizmu toksyczne produkty uboczne. Autorzy badań zauważyli, że im większa zmiana nastąpiła we florze bakteryjnej jelit, tym lepszy był stan zdrowia pacjentów.

Przeprowadzona niedawno analiza (Lahiri i wsp., 2012) wykazała, że dieta bogata  w antyoksydanty może złagodzić objawy artretyzmu oraz zapobiec dalszemu rozwojowi choroby. Jednak największe znaczenie ma dieta, a w badaniu podkreślono, że spożywanie owoców i warzyw jest bardziej skuteczne niż suplementacja.

Hafström i wsp. (2001) przetestował efekty wegańskiej bezglutenowej diety, aby wyeliminować gluten jako potencjalną substancję podrażniającą. Grupa pacjentów z RZS pod obserwacją badaczy przez rok stosowała dietę składającą się z owoców, warzyw, orzechów, nasion i zbóż takich jak gryka, proso, kukurydza czy ryż. W porównaniu do grupy kontrolnej (która stosowała swoją zwykłą dietę), u pacjentów na diecie wegańskiej zaobserwowano złagodzenie wszystkich objawów. Pacjenci poddawani byli również regularnym badaniom krwi . W grupie z dietą wegańską ilość przeciwciał wytwarzanych jako reakcja autoimmunologiczna do alergenów pochodzących z pożywienia znacznie zmalała. Może być to ważnym czynnikiem zmniejszającym zapalenie stawów.

Modyfikacje diety są od dawna znanymi sposobami na złagodzenie zapalenia stawów, ale post, dieta bezglutenowa lub oparta na surowych produktach nie zawsze jest wskazana do stosowania przez dłuższy okres. Grupa pod kierownictwem dr McDougall’a przetestowała ich zdaniem efektywny, tani i praktyczny sposób odżywiania – niskotłuszczową dietę wegańską (McDougall i wsp., 2002). Niejednokrotnie już wykazano, że produkty roślinne są korzystne dla osób z zapaleniem stawów, a tłuszcze mają z kolei negatywny wpływ, dlatego też dieta powinna być niskotłuszczowa. Wybrano pacjentów z umiarkowaną lub ciężką postacią RZS, którzy wcześniej nie stosowali diety wegańskiej czy beznabiałowej. Przez cztery tygodnie stosowali oni niskotłuszczową dietę wegańską (opartą na nasionach roślin strączkowych, pełnych ziarnach, owocach i warzywach). Pod koniec stosowania diety pacjenci schudli średnio trzy kilogramy, a objawy RZS uległy znacznemu złagodzeniu: zwiększyła się zdolność funkcjonowania, zmniejszył się ból, obrzęk i poranna sztywność stawów. U pacjentów z najbardziej aktywną formą choroby zauważono największą poprawę. Z kolei pacjenci z najdłużej rozwiniętą chorobą, która zdążyła już zniszczyć większość tkanek w stawach, osiągnęli mniejsze rezultaty.

U osób z RZS większe jest ryzyko rozwoju chorób układu krążenia. Ilość tłuszczu w ich krwi zazwyczaj jest wyższa; mają również wyższe poziomy cholesterolu ogółem oraz cholesterolu LDL (tzw. „złego”) – obie te kwestie związane są ze stanem zapalnym. Elkam i wsp. (2008) skupił się na nich, gdy testował długoterminowe (roczne) efekty wegańskiej diety bezglutenowej jako metody leczenia RZS. U pacjentów stosujących tę dietę doszło nie tylko do złagodzenia symptomów RZS; zmniejszył się również ich poziom cholesterolu i schudli – oba te skutki są bardzo pożądane i niezwykle istotne w kwestii profilaktyki chorób układu krążenia.

Podsumowując, badania wskazują na korzystne oddziaływanie diety wegańskiej jako części terapii RZS. Niektórzy ludzie reagują lepiej na bezglutenową dietę wegańską, ale ważniejsze wydaje się być wykluczenie produktów pochodzenia zwierzęcego. Model niskotłuszczowej diety wegańskiej opracowany przez McDougall’a i jego grupę był bardzo skuteczny w kwestii poprawy stanu zdrowia oraz złagodzenia objawów i w odróżnieniu od surowej diety roślinnej czy postu może być stosowany długoterminowo praktycznie przez każdego z nas.

Studium przypadku: Emma Bradley, Redditch, Wielka Brytania

W swoim życiu cierpiałam z powodu dwóch problemów ze zdrowiem: reumatoidalnego zapalenia stawów oraz nadwagi. Pierwszy z nich, czyli reumatoidalne zapalenie stawów, zdiagnozowano u mnie w wieku zaledwie 18 miesięcy. Przez większość swojego życia brałam leki oraz uczęszczałam na fizjoterapią i hydroterapię, aby pozostać sprawną. Podczas okresów zaostrzenia choroby potrzebowałam pomocy nawet przy wstaniu z łóżka, a w okresach wyciszenia mogłam chodzić na całkiem długie odległości, a nawet brać udział w zajęciach fitness.

Moim kolejnym problemem była nadwaga spowodowana częściowo przez ograniczenie ruchu, a częściowo przez złe odżywianie. W wieku 13 lat zostałam wegetarianką, ale zamieniłam mięso na ser. W późniejszym okresie narodziny mojej córki spowodowały, że dokładniej przyjrzałam się naszej diecie i zmieniłam ją, włączając do niej wiele owoców i warzyw. Przejście na weganizm było prostsze niż sądziliśmy. Nauczyliśmy się gotować nowe potrawy i znaleźliśmy zamienniki dla naszych ulubionych produktów. Główną i kompletnie niespodziewaną dla mnie korzyścią było znacznie zmniejszenie bólu w stawach do tego stopnia, że nie potrzebowałam brać leków. To jest wspaniałe, ale nie ukrywam, że jestem zła, że pomimo wszystkich medycznych dowodów żaden lekarz ani specjalista nie przekazał mi ani moim rodzicom takiej informacji. Miałam szczęśliwe dzieciństwo, ale były rzeczy, których mi brakowało – wspinanie się na drzewa, jazda na rowerze – a teraz mam zdeformowane stawy. Nic nie mogę na to poradzić, ale zastanawiam się, czy byłoby inaczej, gdybym jako dziecko przestała jeść nabiał?